Autor: Đorđe Bajić
| U srpskoj književnosti je odvajkada bio osetan nedostatak žanrovskih dela, pa su domaći čitaoci svoju potrebu za ljubavnim, avanturističkim ili naučno-fantastičnim romanima uglavnom zadovoljavali čitajući prevode, a ista sudbina zadesila je i kriminalistički žanr. Poslednjih deceniju, deceniju i po, sve više domaćih autora se okreće ovom žanru – u knjižarama, čini se, nikada nije bilo toliko trilera iz pera srpskih pisaca, pa možemo govoriti o svojevrsnom krimi-bumu. Ali, treba imati u vidu da je kriminalističkih romana bilo i ranije u našoj književnosti. Tradicija, ma koliko sporadična i skrajnuta bila, ipak postoji. Bez obzira što u našoj književnoj prošlosti nema pisaca koji po kvalitetu i značaju mogu da pariraju svetskim klasicima poput Agate Kristi ili Rejmonda Čendlera, krajnje je vreme da se skrene pažnja na potpuno ili gotovo potpuno zaboravljene autore koji su u prošlosti stvarali u okvirima kriminalističkog žanra.
Pre svih drugih: Lazar Komarčić. Komarčić, danas najpoznatiji kao začetnik fantastike u Srbiji (njegov roman Jedna ugašena zvezda prvi je naučno-fantastični roman u našoj književnosti), u više je navrata, prvi među Srbima, eksperimentisao sa krimi zapletima. Čak tri od osam Komarčićevih romana sadrže kriminalističke elemente (Dragocena ogrlica, Dva amaneta i Prosioci), mada je u to vreme ovaj žanr i u svetskim okvirima bio tek u povoju. Kada je 1880. godine Komarčić objavio Dragocenu ogrlicu, Konan Dojl je bio sedam godina udaljen od stvaranja lika Šerloka Holmsa, a stvaralaštvo Edgara Alana Poa naš pisac najverovatnije nije poznavao. Za Komarčićevo formiranje bile su značajne sasvim druge tradicije. U Srbiji su u to vreme bili rado čitani romani objavljivani u tzv. „sveskama za groš“. Pera Todorović je, na primer, u okviru podliska Malih novina, u periodu od 1889. do 1903. godine, objavio tridesetak zabavnih romana u nastavcima. Fabule njegovih romana-feljtona preuzimane su direktno iz aktuelnog društvenog života u Srbiji i donosile su mešavinu dvorskih, političkih i seksualnih skandala, finansijskih špekulacija i mračnih porodičnih tajni.
Neke od navedenih tema obrađivao je i Komarčić u svojim romanima ali, mora se primetiti, sa primetno više književnog rafirmana. Tri Komarčićeva „krimića“ su, u većoj ili manjoj meri, inspirisana slučajevima poznatim iz ondašnje domaće sudske prakse, mada sa dosta umetničkih sloboda i nadogradnji (radnja Ukradene ogrlice je, na primer, premeštena iz Beograda u Pariz). Komarčić je za života bio čitan pisac, ali se književna kritika zazirala da se podrobnije bavi njegovim radom. Povodom njegovih romana, pojavio bi se poneki, uglavnom negativno intoniran, kraći članak.
